ترياق اربعه/tery?q-e ’arba’e/ 

شکل دارويي: معجون و کپسول

موارد مصرف: پادزهر سموم، دفع بيماري‌هاي سرد و قولنج و باد، پاکسازي رحم

توضيحات:

جنتيانا: قابض و به‌غايت ملطف و جالي و محلل و منقي و مفتح سدد و مسكن اوجاع بارد و به سبب قوت قابضه و ترياقيه كه دارد حمايت كننده قلب از اذيت سموم است و مدر بول و مخرج جنين است و آشاميدن آن جهت امراض مذكور و ورم جگر و سپرز و عسر البول و احتباس حيض مفيد است. آشاميدن مقدار يك مثقال عصاره آن با آب جهت درد پهلو و معده و كبد بارد و سقطه و وهن عضل و اطراف آن و التواى (پيچش) عصب نافع‏ است.

حب الغار: محلل و مفرح و مقوى و مدر و ترياق سموم‏ است. آشاميدن حب آن جهت تحليل رياح غليظ و مغص و قولنج و امراض جگر و سپرز و با عسل جهت قرحه امعا مفيد است. حب آن مفتت حصات و حمول آن مسقط جنين‏ است. جهت اوجاع مفاصل و اعصاب و درد كمر و غيرها مفيد است.

زراوند طويل: ترياق سموم نباتي و حيواني و جالي و جاذب و محلل و مقطع بلغم و مفتح سدد و مفتت حصات و مدر بول و حيض و كشنده كرم معده و حب القرع و قمل بدن و جهت استرخاى عصب و تشنج امتلائي و تنقيه سينه و كبد و تصفيه رنگ رخسار و دفع رياح‏ مفيد است. فرزجه آن جهت احتباس حيض مجرب و در اخراج جنين به‌غايت مؤثر است.

مرّ مکي: جالي و مجفف و قابض بي لذع و مفتح و منضج و مسهل و ملين و ملزق و محلل رياح و اورام بارد بلغمي و از جمله ادويه جليله و عظيم النفع است و داخل تراكيب كبار كرده مى‏شود و حافظ و مانع تعفن اخلاط است. آشاميدن آن با اشياى مناسبه جهت امراض سينه و سرفه مزمن رطوبي و ربو و عسر النفس و نفس الانتصاب و درد پهلو و سينه مفيد است. آشاميدن صافى خالص آن جهت استرخاى معده و نشف رطوبات آن و تنقيه اعضاى باطني و تحليل نفخ و رياح و خون منجمد در رحم و تليين بطن و اسهال ماء اصفر و بلغم و قروح امعا و سحج و مغص ريحي و بلغمي و ورم طحال و اخراج ديدان و حب القرع و جنين و ادرار بول و حيض موقوف شده و وجع كليه و مثانه و تليين صلابت آن و تفتيح و انضمام فم آن مفيد است. همچنين، آشاميدن و ضماد كردن آن جهت اوجاع مفاصل و عرق النسا و نقرس‏ مفيد است.

در قرابادين کبير چنين آمده که ترياق اربعه، محلل رياح غليظ و مصلح كبد و طحال است اصلاحى عظيم و مفتح سده‌ها و از براى سم مار و عقرب و عنكبوت و جميع جانوران گزنده زهردار و صرع و خفقان و جميع امراض بارد نافع است و ادرار فضلات محتبس به سبب برودت و اخراج جنين ميت و تسهيل ولادت مي‌كند و قولنج مي‌گشايد و جميع امراض بارد را نافع است. 

اجزاء فراورده: حب الغار، جنتيانا، عسل، زراوند طويل، مرّ مکي

نحوه اثر دارو از ديد طب سنتي: محلل رياح و اورام بارد، مفتح سدد، قابض، مدر و مدر طمث، داراي قوه ترياقي

مزاج کلي دارو: گرم و خشک

منع مصرف: در افراد مبتلا به خونريزي‌هاي داخلي (مانند خونريزي شديد زنان) ممنوع است.

عوارض جانبي: در برخي افراد موجب سردرد و آبريزش از چشم مي‌شود. در اين صورت مصرف دارو را به مدت 3 الي 5 روز قطع کنند. در ابتداي مصرف اين دارو، احتمال دارد که بيمار دچار درد مفاصل شود، که نشانه ريزش مواد و در حقيقت نشانه عمل کردن داروست و نه عوارض آن.

ممکن است باعث يبوست شود که در اين صورت بهتر است همراه با گلقند تجويز شود.

دستور مصرف: در صورت استفاده از معجون، يک قاشق مرباخوري و در صورت تجويز کپسول، 4 عدد صبح ناشتا و شب موقع خواب ميل شود. براي پيشگيري از عوارض و احتياط بيشتر مي‌توان ابتدا از يک نخود يا دو کپسول صبح ناشتا و شب موقع خواب شروع کرد. در اين زمان در صورت مشاهده عارضه، مصرف دارو به مدت 3 الي 5 روز قطع شده و پس از رفع عارضه دوباره شروع مي‌شود. دارو ترجيحا در 15 روز اول در دو وعده مصرف شده و بعد از اين مدت فقط صبح ناشتا مصرف شود. دوره درمان بايد 3 ماهه باشد.

تداخلات دارويي: در مصرف کنندگان داروهاي رقيق کننده خون مانند وارفارين، هپارين، و داروهاي ضد پلاکتي با احتياط مصرف شود.

مصرف در حاملگي و شيردهي: در دوران حاملگي و شيردهي ممنوع است و بهتر است حتي الامکان براي اطفال زير 12 سال نيز استفاده نشود و داروهاي جايگزين به‌کار رود.

نکات قابل توصيه: پس از مصرف ترياق اربعه به دليل حرکت اخلاط براي دفع شدن، ممکن است ريزش اخلاط در اعضاي ضعيف رخ دهد و اين اعضا دردناک شوند. در اين‌صورت مي‌توان به مدت سه الي هفت روز دارو را قطع کرد و مجددا شروع کرد.

منابع:

1. عقيلي خراساني، مخزن الادويه، تهران: انتشارات باورداران، 2001
2. ابن سينا، قانون في الطب، بيروت: انتشارات العلامي، 2005
3. عقيلي خراساني، قرابادين کبير، موسسه تحقيقات تاريخ پزشکي، طب اسلامي و مکمل، دانشگاه علوم پزشکي ايران، 2007
4. American Herbal Products Association's Botanical Safety Handbook-CRC Press (2013)
5. PDR 2008